ازدياد،پرورش و فرآوري ژينكو بيلوبا

خلاصه

ژينكو گياه دارويي ارزشمندي است كه براي اهداف دارويي متنوعي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. ژينكو به منظور استفاده از بذر و به خصوص برگ پرورش مي‌يابد. بذرهاي ژينكو هزاران سال است كه در طب سنتي چين استفاده مي‌شود. فرآورده‌هاي ژينكو كه امروزه در دسترس مي‌باشند از برگ آن بدست مي‌آيد. در نهالستانهاي پرورش برگ، درختان ژينكو به‌صورت متراكم كشت شده و برگها براي تهيه عصاره برداشت مي‌شوند تا مورد فرآوري قرار گيرند. عصاره برگ ژينكو يكي از مهمترين گياهان دارويي رايج در دنيا مي‌باشد.
واژه هاي كليدي : گياهان داروئي،پرورش، فراوري

 

مقدمه

درخت ژينكو با نام علمي Ginkgo biloba L. از خانواده Ginkgoaceae، يكي از قديمي‎ترين گونه‎هاي درختي روي زمين است. اين درخت خزان كننده در بسياري از قسمتهاي معتدل دنيا به ويژه مناطق معتدله مرطوب به‌خوبي رشد مي‌كند و به محدوده وسيعي از اقليم‎ها و شرايط نامساعد مقاومت دارد. ژينكو در خاكهاي عميق با زهكش خوب و لومي شني و حاصلخيز رشد مناسبي دارد. ژينكو به منظور استفاده از خواص دارويي بذر و به خصوص برگ پرورش مي‌يابد (3، 6).
 

اهميت دارويي بذر و برگ

بذرهاي ژينكو براي بيش از 1000 سال است كه در طب سنتي چين، به‌عنوان داروي قابض براي ريه استفاده مي‌شود تا آسم و سرفه را درمان كند. همچنين آنرا تصفيه كننده خون، كمك كننده هاضمه، ضد كرم، تب بر وآنتي‌بيوتيك مي‎دانند. (3). اولين كاربرد برگها در چين، در سال 1436 براي درمان بيماريهاي پوست و زخمهاي سر گزارش شد. عصاره برگ ژينكو، فعاليت بيولوژيكي وسيعي دارد. عصاره خالص برگ گياه از نظر داروشناسي، داراي عمل بازكنندگي عروق شرياني و فعال كننده گردش خون در شرائين است كه خود موجب رساندن خون بيشتر به بافتها مي‎شود. عصاره برگ ژينكو جريان خون را به مغز افزايش مي‎دهد و در نتيجه حافظه و توانايي فكري بهبود مي‎يابد. عصاره‎هاي استاندارد شده براي انواع بيماريها و نارسايي‎هاي ذهني و فيزيكي مرتبط با سن استفاده مي‎شود و در درمان آلزايمر، اسكيزوفرني، پاركينسون، نقص حافظه مرتبط با سن (AAMI)، ناتواني مغزي، افسردگي و اضطراب بكار مي‎رود. عصاره برگ ژينكو همچنين در درمان طنين مزمن گوش يا زنگ گوش، لنگي متناوب، سرگيجه مزمن، نارسايي‎هاي جنسي، درد معده، بيماري‎هاي پوستي، ايجاد لخته در رگ و ساير اختلالات قلبي، عروقي و اعصاب مركزي مؤثر است (2، 3، 6).
 

روشهاي ازدياد

روشهاي معمول ازدياد اين درخت از طريق بذر، پيوند و قلمه است. ازدياد از طريق بذر در خاك سبك شني، در شاسي سرد در پاييز و زمستان صورت مي‎گيرد. ازدياد اين درخت بوسيله پيوند و كوپيوند نيز مي‌تواند صورت گيرد. روش قلمه زدن براي توليد گياهاني با جنسيت مشخص استفاده مي‎شود. استفاده از هورمون IBA و سيستم مه‌پاشي، ريشه‌زايي را تسهيل مي‌كند. از ريزازديادي نيز براي تكثير ژينكو استفاده مي‌شود (1،4).
 

پرورش ژينكو به منظور توليد بذر

مهمترين منطقه توليد بذر ژينكو در چين است. در اين نهالستانها، آبياري زياد، كوددهي، سرزني، حلقه برداري، هرس، بازجوان سازي درختان مسن، گرده افشاني مصنوعي، پيوند شاخه‎هاي گل‎دهنده نر روي درخت ماده،سبب ازدياد بذردهي مي‌شود (4).
 

پرورش ژينكو به منظور توليد برگ

ژينكو به طوراختصاصي به منظور توليد برگ، براي استخراج مواد مؤثر از سال 1980 كشت مي‎شود. نهالستانها براي برداشت برگ ژينكو ابتدا در فرانسه تاسيس شدند و بعد در سومتر، جنوب كارولينا كشت وسيعي انجام گرفت. در سومتر 25000 درخت درهر هكتار وجود دارد كه به فاصله 40 سانتيمتري از هم در رديفهايي به فاصله يك متر كشت شده‎اند. براي 400 هكتار نهالستان در سومتر، اين مقدار به ده ميليون درخت در هكتار مي‎رسد. از سال 1990 پرورش دهندگان چيني به سرعت افزايش يافتند. وسعت كل كشت در چين در حدود 5000 هكتار است (5).
 

ساختمان و الگوي نهالستانهاي پرورش برگ

در مقايسه با نهالستانهاي پرورش بذر تراكم در نهالستانهاي پرورش برگ به طور وسيعي افزايش يافته‌است. باغهاي معمولي 150 تا 670 گياه در هكتار دارند، در حالي كه در نهالستانهاي پرورش برگ از الگوي كشت متراكم استفاده مي‎شود و بيش از 20000 گياه (در كشورهاي جنوبي) و يا بيش از 90000گياه در هر هكتار (در نهالستانهاي چين) وجود دارد. فاصله بين گياهان و رديفها 100*50 يا 50*50 سانتي متر است. درختان با اعمال هرس سنگين كوتاه نگه داشته‌مي‌شوند تا برداشت مكانيزه براحتي صورت گيرد، به‌طوري كه گياه در سال دوم بعد از كاشت، از 50 سانتيمتري بالاي سطح زمين بريده مي‎شود و در سال سوم، چهارم وپنجم به ترتيب از ارتفاع 70، 90 و 110 سانتيمتري قطع مي‎شود. در سال ششم بعد از كاشت، گياه از ارتفاع 10 سانتيمتري بالاي سطح زمين بريده مي‎شود و اين سيستم هرس ادامه مي‌يابد. به طوركلي، يك توليد خوب از نهالستان مناسب 3 يا 4 تن برگ خشك شده در هكتار است (4،5).

فرآوري برگ

برگهاي تازه برداشت شده ژينكو، در حدود 75 درصد رطوبت دارند و با عبور از خشك كن، رطوبت برگها به12 درصد كاهش مي‌يابد. روي برگهاي خشك شده تحليل شيميايي ميكروبيولوژيكي و ميكروسكوپي انجام مي‎شود تا حضور عناصر سنگين و آلودگي‎ها، آفلاتوكسين و ساير تركيبها ارزيابي شود. عصاره در يك فرآيند چند مرحله‌اي، استاندارد مي‎شود تا از نظر غلظت به سطح مطلوبي برسد. عصاره برگ ژينكو تقريباً به نسبت67:1 -35 (67-35 كيلوگرم برگ خشك شده براي توليد يك كيلوگرم عصاره) غليظ مي‎شود. به‌طور كلي 27 مرحله استخراج و دو هفته وقت مورد نياز است كه از 50 كيلوگرم برگ، يك كيلوگرم عصاره بدست بيايد (3، 6).
 

فرآورده‌هاي ژينكو

فرآورده‎هاي ژينكو از برگ طبيعي ژينكو، يا از عصاره برگ آن بدست مي‏آيد و به شكل دارويي (قرص، كپسول و عصاره مايع)، به‌صورت انواع خوردني‎ها و لوازم آرايشي (كرمهاي پوست، شامپو و صابون) در دسترس هستند (3).