روش هاي تيغ زني بر عملكرد شيره و بقاي گياه دارويي آنغوزه

خلاصه

آنغوزه از گياهان دارويي مهم تيره چتريان است. ريشه اين گياه شيره‌اي را در خود ساخته و دخيره مي‌كند كه با عمل تيغ‌زدن مورد بهره‌وري قرار مي‌گيرد. اين شيره مصارف دارويي داشته و جهت تهية داروهاي ضد انگل، ضد تشنج و قاعده آور مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در اين تحقيق اثرات پنج روش تيغ زني عرضي (شاهد)، دو طرفه، يك طرفه، طولي و تلفيقي (تركيبي از يكطرفه و طولي) بر روي عملكرد شيرابه دهي و بقاي گياه آنغوزه مورد بررسي قرار گرفت. ميانگين عملكرد توليد شيرابه در روشهاي تيغ زني عرضي (شاهد)، دو طرفه، يك طرفه طول و تلفيقي به ترتيب 9/62، 6/59، 0/39، 6/19 و 4/43 گرم در بوته بود و درصد سبز شدن (بقاء) گياهان نيز به ترتيب 12،86 ،‌94،‌76 و 96 درصد بود. طبق نتايج اين تحقيق، تيغ زني به روش دو طرفه جهت بهره‌برداري از گياه آنغوزه توصيه مي شود.
 

مقدمه :

آنغوزه (Ferula assa-foetida L) گياهي است علفي، چند ساله و و مونوكارپيك. قطر ريشه آنغوزه بين 10 تا 12 سانتي‌متر و طول آن 30 تا 40 سانتي‌متر مي‌باشد. صمغ استخراج شده از اين گياه با عمل تيغ زني رأس طوقه انجام مي‌گيرد. در ايران از روش تيغ‌زني عرضي براي استحصال شيره استفاده مي‌شود و به اين صورت كه يك برش عرضي در رأس طوقه گياه زده مي‌شود و جوانه انتهايي كه در اين ناحيه وجود دارد قطع مي‌گردد و منجر به مرگ گياه مي‌شود و به اين جهت نسل اين گياه مفيد در معرض انقراض است. هدف از انجام اين تحقيق يافتن روشي صحيح ازتيغ زدن ريشه است به طوري كه نه تنها حداكثر شيرابه كسب گردد و از نظر اقتصادي مقرون به صرفه باشد بلكه به ادامه حيات گياهان آنغوزه صدمه‌اي وارد نگردد.
 

مواد و روشها :

اين تحقيق در منطقه‌اي به نام خمروت در 35 كيلومتري شمال شرقي زرند و 100 كيلومتري شمال غرب شهر كرمان انجام گرفت. پنج روش تيغ زني شامل روش عرضي (سنتي)، يك طرفه، دو طرفه، برش طولي و تلفيقي (تركيبي از يك طرفه و برش طولي) در اين تحقيق مورد مطالعه قرار گرفت. براي هر تيمار 10 گياه به صورت تصادفي تيغ زده شد و شيره اين ده گياه نيز در طي 15 مرتبه تيغ زني در يك ظرف جداگانه جمع‌آوري شدند. شيرابه‌هاي جمع‌آوري شده در هر ظرف در پايان دوره بهره برداري توزين و در پايان مرحله تيغ زدن گياهان تيغ خورده خاك داده شده و در بهار سال بعد تعداد گياهان سبز شده شمارش شدند.

نتايج و بحث:

نتايج اين پژوهش نشان داد (شكل 1) كه ميزان عملكرد توليد شيرابه در روشهاي عرضي (شاهد)، دو طرفه، يك طرفه، طولي و تلفيقي به ترتيب 9/62، 6/59، 0/39، 6/19 و 4/43 گرم در هر بوته بود. روش تيغ زني عرضي (شاهد) كه در حال حاضر در ايران اجرا مي‌شود با روش دو طرفه از نظر ميزان عملكرد توليد شيرابه (به ترتيب 9/62 و 6/59 گرم شيره) اختلاف معني‌داري نداشت. روشهاي تلفيقي و يك طرفه نيز از اين نظر اختلاف معني داري با يكديگر نشان ندادند. روش طولي مناسب تشخيص داده نشد زيرا شيره دهي پس از چند بار تيغ زدن به شدت كاهش مي‌يابد و محل تيغ خورده خشك مي‌شود. اين روش كمترين توليد را داشت. اثر روشهاي تيغ زني بر بقاء گياهان نيز اختلاف معني‌دار داشت. به طوري كه از 50 گياه تيغ خورده به هر روش 60، 43، 47، 48 و 38 گياه (12، 86، 94 و 76 درصد) به ترتيب در روشهاي عرضي، دو طرفه، طولي و تلفيقي باقي ماندند و در سال بعد مجدداً سبز شدند و توليد پيكر رويشي كردند (شكل 2). در اين تحقيق روش دو طرفه جهت تيغ زني گياه آنغوزه توصيه مي‌گردد. چون ضمن اينكه اين روش از نظر آماري عملكرد شيره‌دهي مساوي با روش عرضي داد ادامه حيات درصد بيشتري از گياهان بهره برداري شده را نيز در مرتع امكان پذير مي كند.