سکته مغزی یا حمله مغزی

سکته مغزی یا حمله مغزی-عروقی حالتی است که قسمتی از مغز بدلیل اختلال در گردش خون دچار آسیب و مرگ سلولی میگردد. این آسیب یا مرگ سلولی  معمولا بدنبال کمبود اکسیژن رسانی به بافت مغز ایجاد میشود.

مراقبتهای پیش بیمارستانی بیمار مبتلا به سکته مغزی تا قبل از 1995 عمدتا جنبه حمایتی داشت. از آن پس با پیشرفت علم پزشکی و کشف درمانهای جدید اهمیت مداخله زودرس بیش از پیش مشخص گردید. در حال حاضر شناخت زودرس و انتقال سریع به بیمارستان٬ بعنوان یک امر حیاتی مطرح بوده و باعث افزایش کیفیت زندگی و بهبود سرانجام این بیماران خواهد شد. انتقال این بیماران به یک مرکز مجهز که امکان انجام روشهای تشخیصی و درمانی (مانند سی تی اسکن و انجام اقدامات نورولوژیک) را میسر نماید یک توصیه اکید میباشد.

یکی از داروهای مهم در درمان سکته مغزی داروهای ترومبولتیک میباشد که تحقیقات در مورد آنها در حال کامل شدن میباشد. آنچه که مشخص میباشد این است که چنانچه کاربرد این داروها ضروری باشد باید در مدت سه ساعت پس از شروع بیماری مورد استفاده قرار گیرند. با توجه به اینکه مدت زمان استفاده از این داروها بسیار کوتاه میباشد آشنایی افراد جامعه و پرسنل واحد فوریتهای پزشکی با علائم اولیه سکته مغزی کاملا ضروری و حیاتی میباشد. بنابراین آموزش گسترده به افراد جامعه در شناخت زودرس علائم و اطلاع سریع به مرکز فوریتها موجب مداخله و درمان سریع در این گونه موارد شده و امکان انتقال سریع به مرکز اورژانس بیمارستانی و ارائه خدمات تشخیصی و درمانی سریعتر را فراهم خواهد نمود.

اپیدمیولوژی:

سکته های مغزی سومین علت شایع مرگ میباشد. این بیماری در بین افراد میانسال و سالمند یکی از  شایعترین علل معلولیت به شمار میرود. افراد جامعه و بویژه کسانیکه دارای سابقه آترواسکلروز (سخت شدن شریانها)٬ بیماری قلبی یا پر فشاری خون هستند باید نشانه ها و علائم سکته مغزی و اهمیت تماس سریع با فوریتهای پزشکی را در نظر بگیرند.

اتیولوژی:

سکته های مغزی از نظر علت به دو دسته بزرگ تقسیم می شوند. سکته های مغزی ناشی از انسداد شریان و آنهایی که بدنبال پارگی شریان و خونریزی ایجاد میشوند.

1-    سکته های مغزی انسدادی: زمانی که یک شریان توسط لخته یا هر ماده خارجی دیگر مسدود گردد٬ کاهش خونرسانی ناشی از آن٬ موجب ایسکمی بافت مغز شده و با پیشرفت آن احتمال نکروز و مرگ سلولی وجود دارد. فرایند التهابی ناشی از مرگ و صدمه سلولی موجب تورم و آسیب بیشتر به بافتهای مجاور میگردد. با پیشرفت و توسعه واکنش التهابی احتمال فتق بافت مغزی (بیرون زدگی بافت مغز از سوراخ بزرگ جمجمه که سوراخ باریکی در پایه جمجمه است) وجود دارد. سکته های انسدادی بسته به علت به دو دسته آمبولیک و یا ترومبوتیک تقسیم میشوند:

     الف- سکته های مغزی آمبولیک:

آمبولی یک توده جامد مایع یا گازی است که از یک جای دیگر به یک رگ خونی وارد میشود. شایعترین آمبولی ها ترومبو آمبولی (آمبولی لخته) میباشد که معمولا از عروق خونی ناحیه گردن یا از قلب چپ(بطن و با احتمال بیشتر دهلیز چپ) سر چشمه میگیرند. فیبریلاسیون دهلیزی که معمولا بدنبال تنگی یا نارسایی میترال ایجاد میشود میتواند زمینه تشکیل لخته در دهلیز چپ را فراهم نموده که این لخته میتواند با انقباضات قلب و بویژه در جریان شوک الکتریکی (در حین دفیبریلاسیون یا کاردیوورژن) به حرکت در آمده و به سمت عروق مغز حرکت نماید. سایر علل آمبولی در عروق مغز  شامل آمبولی هوا٬ بافت تومور و چربی میباشند. سکته های مغزی آمبولیک به طور ناگهانی ایجاد شده و ممکن است با سر درد شدید همراه باشند.

     ب- سکته های مغزی ترومبوتیک:

تشکیل لخته یا ترومبوس در شریانها یکی دیگر از علل انسداد شریان میباشد. آترواسکلروز یکی از مهمترین زمینه های ایجاد لخته در شریانها میباشد. با افزایش سن و عوامل دیگری مانند چاقی٬ فشار خون بالا٬ زمینه های ارثی٬ دیابت شیرین٬ بالا بودن چربی های خون٬ مصرف دخانیات٬ کم تحرکی و ... احتمال تجمع مواد چربی در دیواره داخلی شریانها فراهم میگردد. تشکیل بافت آتروما ضمن تنگ کردن مجرای شریان (لومن) و ایسکمی بافت مغز٬ احتمال پارگی پلاک آترواسکلروز و چسبندگی پلاکتها به سطوح ناصاف شریان و تشکیل لخته را فراهم مینماید. با تشکیل ترومبوس احتمال انسداد مجرای شریان وجود دارد. در این صورت بافت مغز دچار نکروز و انفارکتوس میگردد. بر خلاف سکته آمبولیک٬ در این حالت علائم و نشانه ها معمولا بتدریج ایجاد میشود. این نوع سکته غالبا در شب رخ داده و بیمار دچار اختلال در بیدار شدن (بدلیل اختلال در هوشیار ی) به همراه از دست دادن تکلم و عملکردهای حسی و حرکتی میگردد.

2-   سکته های مغزی هموراژیک: این نوع سکته ها به دو دسته تقسیم میشوند: الف- خونریزی داخل مغز یا اینترا سربرال.

ب- خونریزی داخل فضای زیر آراکنوئید.

شروع سکته مغزی هموراژیک معمولا ناگهانی است و با سر درد شدید مشخص میشود. بیشتر خونریزی های داخل جمجمه در بیماران دچار هیپرتانسیون و در هنگام پاره شدن یک رگ کوچک عمقی داخل بافت مغز رخ میدهند. خونریزیهای ساب آراکنوئید غالبا ناشی از ناهنجاری های مادرزادی عروق خونی یا ضربه به سر میباشند. ورود خون به درون مغز بافت مغز را پاره کرده و موجب آسیب شدید به آن میگردد. ورود خون بداخل حفره های درون مغز که حاوی مایع مغزی نخاعی میباشد ممکن است به مراکز حیاتی آسیب وارد نموده و آنها را از کار بیاندازد. در صورت ورود خون به فضاب زیر آراکنوئید تخلیه مایع مغزی نخاعی مختل شده که ممکن است باعث بالا رفتن فشار داخل جمجمه گردد. بدنبال آن ممکن است بافت مغز دچار فتق گردد.

ارزیابی: نشانه ها و علائم سکته مغزی به نوع سکته و ناحیه آسیب دیده بستگی دارد. مراکز مریوط به حس٬ حرکت و تکلم اغلب درگیر میشوند. شروع علائم حاد بوده و ممکن است هوشیاری بیمار مختل گردد. فلج عضلات کام٬ موجب تنگی نفس همراه با خرخر میگردد و ممکن است هنگام باز دم هوا از طریق گونه ها و دهان خارج گردد. مردمک های بیمار معمولا نامساوی است و خونریزی در همان سمتی است که مردمک بزرگتر قرار دارد. فلج معمولا یک طرف صورت٬ یک دست و یک پا را درگیر میکند.